TÜRKMENISTANYŇ KÄRDEŞLER ARKALAŞYKLARYNYŇ TERTIPNAMASY

                                                                                               

Türkmenistanyň Kärdeşler arakalaşyklarynyň Tertipnamasy 1995-nji ýylyň 28-nji aprelinde Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň I dörediji gurultaýynda kabul edildi.

 

Tertipnama üýtgetmeler we goşmaçalar Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň 2017-nji ýylyň   15-nji dekabryndaky karary esasynda girizildi

                                                        

 

TÜRKMENISTANYŇ KÄRDEŞLER ARKALAŞYKLARYNYŇ

TERTIPNAMASY

 

I.  Umumy düzgünler

 

         1. Türkmenistanyň  Kärdeşler  arkalaşyklary (mundan beýläk – kärdeşler arkalaşyklary) öz agzalarynyň zähmet, durmuş-ykdysady hukuklaryny we bähbitlerini aýan etmek, durmuşa geçirmek hem-de goramak üçin kärhanalarda, edaralarda, guramalarda we okuw mekdeplerinde (mundan beýläk - kärhana) özleriniň kärleri boýunça  umumy bähbitleri  bolan raýatlaryň meýletin birikmesidir.

 

         2. Kärdeşler  arkalaşyklary  Türkmenistanyň Konstitusiýasyna, “Kärdeşler arkalaşyklaryny, olaryň hukuklary we işiniň kepillikleri hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna, Türkmenistanyň Kanunlaryna we şu Tertipnama laýyklykda hem-de Türkmenistan tarapyndan ykrar edilen halkara hukugynyň  ýörelgelerine  esaslanyp, Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň „Döwlet adam üçindir!“  diýen  esasy ýörelgesinden ugur alyp,  öz  wezipelerini amala aşyrmak maksady bilen Türkmenistanyň çäklerinde hereket edýärler.

 

         Kärdeşler arkalaşyklary umumadamzat gymmatlyklary ugrunda çykyş edýärler, Türkmenistanyň demokratik, hukuk, dünýewi döwlet hökmünde berkemegine ýardam berýärler. 

 

        3. TKA  syýasy  maksat tutmaýan,  özbaşdak, garaşsyz,  öz - özüni  dolandyrýan  jemgyýetçilik  birleşigi  bolmak bilen, kanun çykaryjy we  ýerine ýetiriji edaralary, iş berijiler,  jemgyýetçilik  birleşikleri  bilen  gatnaşyklaryny deň  hukukly hyzmatdaşlyk we özara hoşniýetli düşünişmek ýörelgelerinde guraýar.

 

         4. Türkmenistanyň  kanunçylygynda  bellenen  tertipde  TKA  daşary  ýurtlaryň kärdeşler arkalaşyklary, şeýle hem kärdeşler arkalaşyklarynyň halkara birleşikleri bilen aragatnaşyk saklaýar we hyzmatdaşlyk edýär.  

 

         5. TKA öz agzalarynyň hukuklaryny we bähbitlerini goramak boýunça tertipnamalaýyn maksatlaryny durmuşa geçirmekde ýurdumyzyň kärdeşler arkalaşyklarynyň  hereketinde  bitewiligi  berkitmek, şeýle  hem ähli guramalaryna we edaralaryna ýolbaşçylygy amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezini (mundan beýläk - TKAMM) döredýär. 

Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň  türkmen dilindäki ady:

a) doly ady: “Türkmenistanyň  Kärdeşler arkalaşyklary”

b) gysgaldylan ady: “TKA”

Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň rus dilindäki ady:

a)  doly ady: «Профессиональные союзы Туркменистана»

b)  gysgaldylan ady: «ПСТ»

Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň iňlis dilindäki ady:

a)  doly ady:  “Trade  Unions of  Turkmenistan”

b) gysgaldylan ady:  “TUT”

 

         6.  Türkmenistanyň  Kärdeşler  arkalaşyklarynyň öz emblemasy we beýleki nyşanlary bardyr.

        Emblemanyň ýokarky böleginiň ýaşyl düşeginde, ýarym aýlaw görnüşde ak reňkde “TÜRKMENISTANYŇ KÄRDEŞLER ARKALAŞYKLARY” diýlip birleşmäniň ady görkezilen. Emblemanyň aşyky böleginde açylyp goýlan ak reňkli kitabyň we onuň ýokarsynda ýerleşdirilen altynsow reňkdäki ak bugdaý sümbüliniň on iki dişli ak teker görnüşli halka bilen jäheklenmegi ägirt mümkinçilikleri bolan berketli türkmen topragyndaky bolçulygy we innowasion tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy esasynda ýurdumyzyň diňe öňe, ösüşleriň täze belentliklerine tarap okgunly hereket edýändigini aňladýar. 

           Türkmenistanyň  Kärdeşler  arkalaşyklarynyň emblemasy öz agzalarynyň knauny hukuklaryny goraýar, jemgyýetimizde agzybirligiň we jebisligiň berkemegi, milli demokratiýanyň çünlaşdyrylmagy ugrunda çykyş edýän, ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ösüşine goşant goşýan we kärleri boýunça umumy bähbitleri bolan raýatlaryň meýletiň birleşmesidigini aňladýan nyşandyr.

         Türkmenistanyň  Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň hukuk salgysy: 744036, Türkmenistan, Aşgabat şäheri, Köpetdag etraby, Garaşsyzlyk şaýoly, 104.

 

II. Kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalary,

olaryň hukuklary we borçlary

 

         7. Şu Tertipnamany  ykrar edýän  we ýerine ýetirýän, kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynda agzalykda durýan, agzalyk tölegini töleýän Türkmenistanyň islendik raýaty kärdeşler arkalaşygynyň agzasy bolup biler.

 

         8. Kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalygyna şahsy arza esasynda kärdeşler arkalaşygynyň toparynyň, ilkinji guramasynyň ýygnagynda ýa-da komitetiniň mejlisinde kabul edilýär. Kärdeşler arkalaşyklaryna kabul edilenlere bellenen nusgadaky agzalyk şahadatnamasy gowşurylýar.

 

          9.   Kärdeşler arkalaşygynyň birinden beýlekisine geçende, wagtlaýyn ýa-da bütinleý işini bes edende, kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramasy bilen aragatnaşyk saklan şertlerinde kärdeşler arkalaşyklarynyň agzasynyň agzalyga bolan hukugy saklanyp galýar.

         10. Kärdeşler arkalaşygynyň agzasynyň aşakdakylara hukugy bardyr:

- häkimiýet we dolandyryş edaralarynda, iş berijileriň öňünde öz kanuny hukuklaryny, bähbitlerini goramak we olara wekilçilik etdirmek üçin kärdeşler arkalaşyklarynyň islendik guramasyna ýüz tutmaga;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň  durmuş arkalaşyk kömeginden  we  goldawyndan  peýdalanmaga, edaralaryndan mugt hukuk, beýleki kömekleri we maslahatlary almaga;

- kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalaryna we edaralaryna  hödürlemäge, saýlamaga we saýlanmaga;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň  guramalarynyň ýygnaklarynda, mejlislerinde, konferensiýalarynda,   gurultaýlarynda   we   köpçülikleýin   habar   beriş   serişdelerinde kärdeşler arkalaşyklarynyň işi baradaky meseleleri erkin ara alyp maslahatlaşmaga;

- karar kabul edilýänçä öz pikirinde durmaga we olaryň işini gowulandyrmak boýunça teklip girizmäge;

- şahsy arzasynyň esasynda kärdeşler arkalaşyklaryndan meýletin çykmaga. 

 

11. Kärdeşler  arkalaşyklarynyň   agzasy aşakdakylara   borçludyr:

- şu Tertipnamany berjaý etmäge we kärdeşler arkalaşyklarynyň  guramalarynyň kararlaryny ýerine ýetirmäge;

- kärdeşler  arkalaşyklarynyň guramalary bilen iş berijileriň arasyndaky baglaşylan köpçülikleýin şertnamalar ýa-da ylalaşyklar boýunça borçlaryny ýerine ýetirmäge, ak ýürekden zähmet çekmäge;

- kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň işine işjeň gatnaşmaga;

- kärdeşler arkalaşyklarynyň  hereketiniň bitewiligine zyýan ýetirýän hereketlere ýol bermezlige;

         -  kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalyk töleglerini tölemäge;      

          -  şu Tertipnamadan gelip çykýan beýleki borçlary berjaý etmäge.

 

         12. Kärdeşler  arkalaşyklaryndaky  janypkeş  çekilen  zähmet TKAMM-yň  Hormat haty, kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň beýleki sylaglary bilen bellenip bilner.

 

         13. Kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň we olaryň edaralarynyň tertipnamalaýyn talaplaryny ýerine ýetirişi, şeýle hem arkalaşyklaryň bähbitlerine dahylly beýleki meseleler boýunça  kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalaryny diňlemäge hukuklary bardyr.

 

         14. Azatlykdan mahrum edilen, kärdeşler  arkalaşygynyň agzalygyndan çykarylýar.

         Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýa-da kazyýet tarapyndan iş kesilenlik aýby aýrylan hasap edilen halatynda kärdeşler arkalaşyklaryndan çykarylan raýat umumy esaslarda agzalyga kabul edilip bilner.

III. Kärdeşler arkalaşyklarynyň maksatlary, umumy

wezipeleri we ygtyýarlyklary

 

         15.  Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklary öz agzalarynyň zähmet, durmuş-ykdysady hukuklaryny we bähbitlerini aýan etmek, durmuşa geçirmek hem-de goramak baradaky maksatlaryny ýerine ýetirmek üçin ilkinji guramalarynyň,  pudaklaýyn Geňeşleriniň, çäk birleşikleriniň, Milli merkeziň üsti bilen şu aşakdaky esasy wezipeleri, ygtyýarlyklary amala aşyrýarlar:

-.Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalarynyň durmuş-ykdysady, zähmet we beýleki hukuklaryna we bähbitlerine wekilçilik edýärler hem-de olary goraýarlar;

         - öz ygtyýarlyklaryna laýyklykda eýeçiligiň görnüşine garamazdan, iş berijiler bilen kärhanalarda, guramalarda we edaralarda, işgärleriň adyndan köpçülikleýin şertnamalary, şeýle hem pudaklaýyn ylalaşyklary we ýerine ýetiriji häkimiýet edaralary bilen ylalaşyklary  düzmäge  gatnaşýarlar   hem-de   olary   baglaşýarlar;

     - şertnamalara, ylalaşyklara önümçiligi ösdürmek, iş bilen üpjün etmek, işiň netijeliligini we hilini ýokarlandyrmak, zähmetiň dogry guralyşyny, çekilen zähmete laýyk hem-de öz wagtynda hak tölenilişini üpjün etmek, işgärler üçin howpsuz hem sagdyn iş şertlerini döretmek, olar we maşgala agzalary üçin ýaşaýyş jaý, dynç alyş, saglygyny dikeldiş şertlerini gowulandyrmak barada kadalaryň we düzgünleriň girizilmegini gazanýarlar, şertnamalaryň we ylalaşyklaryň durmuşa geçirilişine gözegçilik edýärler;

         - Türkmenistanyň zähmet hakyndaky kanunçylygynyň berjaý edilişine gözegçilik barlagynyň we gözegçiliginiň amala aşyrylmagyna gatnaşýarlar;

- öz agzalaryna maddy arkalaşyk kömegini berýärler;

         - jemgyýetde sagdyn durmuşy, ruhubelentligi, päkize ahlaklylygy, agzybirligi we  jebisligi berkarar etmäge gatnaşýarlar;

         - öz guramalaryna  we  edaralaryna guramaçylyk, usulyýet, maslahat we beýleki kömekleri berýärler, işgärlerini we işewür toparlaryny okatmaklygy guraýarlar;

         - şu Tertipnamadan we Türkmenistanyň kanunçylygyndan gelip çykýan beýleki wezipeleri we borçlary berjaý edýärler;

         -  Türkmenistanyň  Kärdeşler  arkalaşyklary  öz tertipnamalaýyn wezipelerini ýerine ýetirenlerinde Türkmenistanyň kanunlaryny berjaý etmäge borçludyrlar.

 

         16. Kärdeşler arkalaşyklarynyň  guramalarynyň  we edaralarynyň şu aşakdakylara hem hukugy bardyr:

         - eýeçiligiň görnüşine garamazdan  hojalygy dolandyryş edaralardan, iş berijilerden işgärleriň ýaşaýyş jaý-durmuş şertleriniň ýagdaýy we durmuş goraglylygynyň derejesi barada, şeýle hem olaryň bähbitlerine we hukuklaryna dahylly beýleki meseleler barada gerekli maglumatlary almaga;

         - Türkmenistanyň raýatlarynyň hukuklarynyň berjaý edilişine, durmuş-ykdysady  ýagdaýlaryna  dahylly Türkmenistanyň kanunlarynyň we kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň taslamalaryny işläp düzmäge we seljermäge gatnaşmaga;

         - Türkmenistanyň  kanunlaryna  garşy  gelýän,  zähmetkeşleriň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini çäklendirýän dolandyryş çözgütlerini ýatyrmak ýa-da wagtlaýyn togtatmak barada döwlet edaralaryna, şeýle hem ýerine ýetiriji häkimiýet, hojalygy  dolandyryş edaralaryna teklip girizmäge.

 

         17. Kärdeşler arkalaşyklarynyň saýlawly guramalary we edaralary esasy tertipnamalaýyn wezipeleriniň we ygtyýarlyklarynyň çäklerinde öz aşaky guramalaryna we edaralaryna  käbir hukuklaryny geçirip bilerler.

 

IV. Kärdeşler arkalaşyklarynyň guramaçylyk gurluşynyň ýörelgeleri

 

         18.  Kärdeşler arkalaşyklary öz işlerini we özara gatnaşyklaryny aşakdaky ýörelgelere laýyklykda guraýarlar:

-.zähmetkeşleriň bähbitleriniň hatyrasyna kärdeşler arkalaşyklarynyň  bitewiligi we arkalaşygy;

         -.kärdeşler arkalaşyklarynyň ähli agzalarynyň we guramalarynyň Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň işine deňhukukly gatnaşygy;

         -  kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň  saýlawlylygy;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň ýokarky  guramalarynyň kararlarynyň aşaky guramalar we edaralar üçin ýerine ýetirilmeginiň hökmanylygy  we aşaky guramalarynyň  ýokarky  guramalaryň öňünde wagtly-wagtynda hasabatlylygy;

         - azlygyň bähbitlerini, olaryň öz garaýyşlaryny düşündirmäge bolan hukuklaryny hormatlamak;

         - şu Tertipnamany we kärdeşler arkalaşyklarynyň ýokarky  guramalarynyň kararlaryny berjaý etmekde kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň, olaryň ýolbaşçylarynyň hut özleriniň jogapkärçiligi.

 

         19.  Kärdeşler arkalaşyklarynyň guramaçylyk gurluşy önümçilik-pudaklaýyn we ýerli ýörelgeleriň sazlaşygyna esaslanýar we aşakdaky birleşmeleri özünde jemleýär:

         - kärdeşler  arkalaşyklarynyň  ilkinji  guramalaryny;

         - pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklaryny;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň çäk birleşmelerini;

         -Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezini.

         Olarda gündelik işi alyp barmak üçin işgärlerine hak tölenýän edaralary döredilip bilner.

 

         20. Kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramalarynyň ýokary edarasy ýygnakdyr (konferensiýadyr), pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklary üçin konferensiýadyr.

         Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklary üçin ýokary ýolbaşçy edara gurultaýdyr.    Bu edaralaryň ygtyýarlyklary şu Tertipnama we TKAMM-yň beýleki resminamalary bilen kesgitlenýär.

         Ilkinji  guramanyň  konferensiýasynyň wekillerini saýlamagyň tertibini we olaryň san düzümini ilkinji guramanyň komiteti, pudaklaýyn kärdeşler arkalaşygynyň konferensiýasynyňkyny, TKA-nyň gurultaýynyňkyny bolsa TKAMM kesgitleýär.

        

         21. Eger-de,  kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň, saýlawly edaralarynyň agzalarynyň ýarysyndan köpüsi gatnaşýan bolsa, kärdeşler arkalaşyklarynyň ýygnaklary, mejlisleri ygtyýarly hasap edilýär.

         Eger-de, saýlanan wekilleriň azyndan üçden ikisi gatnaşýan bolsa, kärdeşler arkalaşyklarynyň konferensiýalary, gurultaýlary ygtyýarly hasap  edilýär.

         Zerur mukdardaky adam sany ýeterlik bolup, ýygnaga gatnaşýanlaryň, konferensiýanyň, gurultaýyň wekilleriniň, kärdeşler arkalaşygynyň saýlawly edarasynyň agzalarynyň ýarysyndan köpüsi ses beren bolsa, karar kabul edilen hasaplanylýar (şu tertipnamanyň 47-nji, 53-nji we 65-nji bölümlerinden özgesi)

         Kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramasynyň hasabat-saýlaw ýygnagy

(konferensiýasy) guramanyň başlygynyň ýa-da komitetiniň we derňew toparynyň işi baradaky hasabatlaryny diňleýär, olaryň täze düzümini saýlaýar we geljek döwür üçin işiň esasy ugurlaryny kesgitleýär.

 

         22. Kärdeşler  arkalaşyklarynyň  saýlawly edarasyny döretmek, onuň agzalaryny gös-göni ýygnakda,  konferensiýada, gurultaýda teklip etmek we saýlamak ýa-da kärdeşler arkalaşyklarynyň degişli ýokarky edarasynyň bellän sanyna we tertibine laýyklykda  saýlawly edaranyň agzalygyna wekil ibermek arkaly amala aşyrylýar.

 

         23. Kärdeşler  arkalaşyklarynyň  saýlawly  edarasynyň saýlawynyň tertibi, onuň san düzümi we ses bermegiň görnüşi kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramasynyň ýygnagyna gatnaşýan kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalarynyň, konferensiýa, gurultaýa gatnaşýan  wekilleriň sesleriniň köplügi bilen kesgitlenilýär.

 

         24. Kärdeşler arkalaşyklarynyň saýlawly edaralarynyň saýlawynda kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalarynyň dalaşgär görkezmäge, olara garşy durmaga we olaryň islendik birini tankytlamaga hukuklary bardyr.

         Ýygnaga gatnaşýanlaryň, konferensiýa, gurultaýa gatnaşýan  wekilleriň ýarysyndan köpüsiniň sesini alan dalaşgär saýlanan hasaplanylýar.

 

         25. Kärdeşler  arkalaşyklarynyň  ynamy  ödemedik  topar başlygynyň, kärdeşler arkalaşyklarynyň guramasynyň, komitetiniň başlygynyň we agzalarynyň möhletinden öň saýlawyny kärdeşler arkalaşyklarynyň  agzalarynyň üçden biriniň talaby, şeýle hem kärdeşler arkalaşyklarynyň komitetiniň ýa-da ýokarky guramasynyň karary bilen geçirip bolar.    

         Şu ýagdaýlarda mesele degişlilikde kärdeşler arkalaşyklarynyň ýygnagynda (konferensiýasynda),  onuň saýlawly edaralarynyň mejlisinde çözülýär.

 

         26. Kärdeşler arkalaşyklarynyň guramasynyň we saýlawly edarasynyň ýolbaşçysyny öz  haýyşy  boýunça wezipesinden boşatmak işleýän, ýaşaýan ýerini üýtgedenligi we beýleki delilli sebäplere görä kärdeşler  arkalaşyklarynyň  saýlawly edarasy bilen aragatnaşygy ýitiren agzalaryny onuň hataryndan çykarmak, olaryň deregine başgalary saýlamak kärdeşler arkalaşyklarynyň degişli saýlawly edaralarynyň mejlislerinde we guramanyň ýygnagynda (konferensiýasynda) amala aşyrylýar.

 

         27. Kärdeşler arkalaşyklarynyň saýlawly guramasynyň agzalarynyň çykyp gitmegi sebäpli, onuň san düzümi ýarpydan köp azalan ýagdaýynda, olaryň agzalarynyň saýlawy möhletinden öň geçirilip bilner.

         Aýratyn ýagdaýlarda kärdeşler arkalaşyklarynyň ýokarky guramasynyň razyçylygy bilen, kärdeşler arkalaşyklarynyň saýlawly edaralarynyň agzalaryny saýlawsyz bellemeklige ýol berilýär.

 

28. Kärdeşler arkalaşyklarynyň saýlawly edaralarynyň agzalaryny degişli derňew toparlarynyň düzümine  saýlamak bolmaýar. 

 

         29. Kärdeşler arkalaşyklarynyň  ähli  guramalarynda we edaralarynda saýlawlar bäş ýylda bir gezek geçirilýär.

         Kärdeşler arkalaşyklarynda saýlawlary geçirmek, olaryň möhleti baradaky karary Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Geňeşi kabul edýär.

         Kärdeşler  arkalaşyklarynyň toparlarynyň, ilkinji  guramalarynyň  başlyklary, komitetleri her ýyl öz  işleri barada ýygnaklarda (konferensiýalarda) hasabat berýärler.

 

V. Kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramalary

 

         30. Guramaçylyk-hukuk we eýeçiligiň görnüşine  garamazdan, Türkmenistanyň kärhanalarynda, şeýle hem Türkmenistanyň çäginde ýerleşen, döredijileri ya-da eýeleri daşary ýurtly ýuridik ýa-da fiziki şahslar (doly ýa-da kem-käsleýin) bolup durýan kärhanalarda TKA-nyň Tertipnamasyna laýyklykda, kärdeşler arkalaşyklarynyň azyndan 5 agzasy bar bolan halatynda kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramalary döredilip bilner.        

Okuw mekdeplerinde mugallymlaryň, beýleki işgärleriň, talyplaryň (okuwçylaryň)  hataryndan bitewi ilkinji guramalary döredilýär.

         Ilkinji  guramany döretmek  baradaky mesele kärdeşleriň ýygnagynda çözülýär we  TKAMM-yň Geňeşiniň bellän tertibinde, kärdeşler arkalaşyklarynyň degişli  çäk birleşmesinde pudak boýunça bellige alynýar. Aşgabat şäherinde ilkinji guramalar degişli pudaklaýyn  kärdeşler arkalaşyklary tarapyndan bellige alynýarlar.

 

         31. Kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramasynyň komitetiniň karary bilen guramanyň içinde kärhananyň önümçilik gurluşyna laýyklykda toparlar döredilip bilner.

 

         32. Önümçilik, ylmy-önümçilik  birleşiklerinde, konsernlerde, korporasiýalarda we beýleki hojalyk birleşiklerinde, eýeçiligiň görnüşine garamazdan, olaryň gurluş bölümleriniň  kärdeşler  arkalaşyklarynyň  ilkinji guramalarynyň işini utgaşdyrmak üçin kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň başlyklarynyň geňeşi, şeýle hojalyk birleşikleri bir çäkde ýerleşen ýagdaýynda bolsa, olarda kärdeşler arkalaşyklarynyň komiteti döredilip bilner. Bu baradaky karary Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Geňeşi kabul edýär we ol şu geňeşler we komitetlar hakynda Düzgünnamany hem tassyklaýar.

 

         33. Kärdeşler arkalaşyklarynyň toparynda we ilkinji guramasynda ýygnak (konferensiýa) zerurlyga görä, ýöne azyndan ýylda iki gezek geçirilýär.

               

         34. Gündelik işleri alyp barmak üçin kärdeşler arkalaşyklarynyň ýygnagynda (konferensiýasynda):

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň toparynda  başlyk, onuň orunbasarlary;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalarynyň 15-sinden azyny özünde birleşdirýän ilkinji guramada kärdeşler arkalaşyklarynyň başlygy, onuň orunbasary;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalarynyň 15-sinden köpüsini özünde birleşdirýän ilkinji guramada kärdeşler arkalaşyklarynyň komiteti, kärdeşler arkalaşyklarynyň komitetiniň başlygy, onuň orunbasary (orunbasarlary) saýlanylýar. Kärdeşler arkalaşyklarynyň  komiteti  bilen  bir     wagtda    ilkinji    guramanyň    derňew    topary saýlanýar.                                                                                                                                                

        

35. Kärdeşler  arkalaşyklarynyň  guramasynyň  (komitetiniň)  başlygy  guramanyň (komitetiň), işine ýolbaşçylyk edýär,  komitetiň mejlisini çagyrýar, olarda başlyklyk edýär, ýygnagyň (konferensiýanyň), kärdeşler arkalaşyklarynyň ýokarky guramalarynyň kararlarynyň  ýerine ýetirilmegini guraýar, häkimiýet we dolandyryjy edaralarda, iş berijileriň, jemgyýetçilik guramalarynyň öňünde kärdeşler arkalaşyklarynyň guramasynyň adyndan wekilçilik edýär, şu Tertipnamadan we Türkmenistanyň  kanunlaryndan  gelip çykýan beýleki wezipeleri ýerine ýetirýär.

Kärdeşler arkalaşygynyň  komitetiniň mejlisi zerurlyga görä, ýöne azyndan çärýekde bir gezek geçirilýär. Kärhananyň, edaranyň we guramanyň kärdeşler arkalaşygynyň komitetiniň hukuklary hakynda Düzgünnamany TKAMM-yň Geňeşi tassyklaýar.

 

         36. Kärdeşler arkalaşyklarynyň ilkinji guramalary dahylly pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklarynyň Geňeşlerine hem-de kärdeşler arkalaşyklarynyň çäkbirleşmelerine hasabatlydyr.

         Kärdeşler arkalaşyklarynyň  ilkinji guramalary:

- kärhanalarda kärdeşler  arkalaşyklarynyň  agzalarynyň  hukuklaryny we bähbitlerini goraýar, olaryň syýasy-jemgyýetçilik işjeňligini  ýokarlandyrýar,  durmuş-ykdysady meseleleri boýunça işgärleriň, talyplaryň we okuwçylaryň adyndan çykyş edýär, bu işlere degişli meýilnamalary işläp taýýarlamaga we kabul etmeklige gatnaşýar;

         - zähmetkeşler köpçülikleriniň adyndan iş berijiler bilen duşuşyklary geçirýär we köpçülikleýin şertnamanyň esasy ugurlaryny kesgitleýär;

         - iş beriji bilen köpçülikleýin şertnamany baglaşýar, onuň ýerine ýetirilişine gözegçilik edýär; 

         - köpçülikleýin şertnamanyň ýerine ýetirilişi barada iş berijiniň ýa-da onuň wekiliniň we kärdeşler arkalaşyklarynyň komitetiniň hasabatyny diňleýär, zähmet köpçüliginiň öňünde hasabat berýär;

         - kärhanada zähmet hakyndaky kanunçylygyň, howpsuz  zähmet we  önümçilik  kadalarynyň, düzgünleriniň  we ölçegleriniň berjaý edilişine gözegçilik edýär;          

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň ýokarky guramalarynyň kararlarynyň ýerine ýetirilişini guraýar;

         - Türkmenistanyň kanunçylygyndan, TKA-nyň Tertipnamasyndan we Düzgünnamalaryndan gelip çykýan beýleki wezipeleri ýerine ýetirýär.

 

         37. Dolandyryş   edarasynyň  kärhanalarynyň, guramalarynyň düzüminiň  üýtgemegi sebäpli, kärdeşler arkalaşygyna    agzalygy    üýtgetmek    baradaky    karary   Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Geňeşi kabul edýär.

 

VI. Pudaklaýyn  kärdeşler arkalaşyklary

 

         38. Türkmenistanyň  pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklary (pudaklaýyn arkalaşyk ýa-da arkalaşyk) önümçilik-pudaklaýyn ýörelge boýunça ilkinji guramalaryň teklipleri bilen olaryň TKAMM tarapyndan çagyrylýan dörediji konferensiýalarynda döredilýär.

         Pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklaryň hemmesiniň kesgitli agzalary bolmak bilen, olar TKAMM-yň bellän tertibinde bellige alynýarlar  we şu Tertipnama laýyklykda hereket edýärler.

         Pudaklaýyn arkalaşyklara umumy ýolbaşçylygy TKAMM amala aşyrýar.

 

         39. Pudaklaýyn  arkalaşyklaryň  ilkinji  guramalarynyň  işini utgaşdyrmak üçin, TKAMM tarapyndan çagyrylýan konferensiýalarda bu arkalaşyklaryň jemgyýetçilik başlangyçlaryndaky başlyklary hem-de Geňeşleri saýlanylýar. Pudaklaýyn arkalaşyklaryň başlyklary şol bir wagtyň özünde şu Geňeşleriň hem başlyklarydyrlar. Pudaklaýyn  arkalaşygyň  başlygy TKAMM-yň  degişli pudaklaýyn arkalaşygy boýunça  utgaşdyryjysynyň  wezipesine  TKAMM-yň  Başlygy tarapyndan bellenilýär.

         Geňeşleriň mejlisleri  zerurlyk bolanda, ýöne  azyndan ýarym ýylda bir gezek geçirilýär.

         Pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklarynyň Geňeşleri  we TKAMM-yň degişli utgaşdyryjylary baradaky Düzgünnamalary TKAMM-yň Geňeşi tassyklaýar.

 

         40.  Arkalaşygyň  gündelik  işlerine onuň başlygy – TKAMM-yň utgaşdyryjysy  ýolbaşçylyk edýär we buýruk çykarýar.  Zerur bolan ýagdaýda, bu buýruklary  TKAMM-yň ýolbaşçysy tassyklaýar.

        

         41. Pudaklaýyn arkalaşyk:

         - ýurduň kärdeşler arkalaşyklarynyň bitewiligini  saklamaga we berkitmäge ýardam edýär, Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň işini goldaýar, onuň kabul eden kararlaryny ýerine ýetirýär;

         - ministrliklerde, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynda we iş berijileriň öňünde öz agzalarynyň, pudagyň ähli işgärleriniň bähbitlerine wekilçilik edýär;

         - zähmet we zähmeti goramagyň kadalarynyň, düzgünleriniň iş berijiler tarapyndan ýerine ýetirilişine jemgyýetçilik gözegçiligini amala aşyrýar;

         - ministrlikler, döwlet dolandyryş edaralary bilen pudaklaýyn ylalaşyklary baglaşýar;

         - kärhanalarda  köpçülikleýin  şertnamalaryň  baglaşylmagyna  we  olaryň ýerine ýetirilmegine ýardam berýär;

         - kärdeşler  arkalaşyklarynyň  ilkinji  guramalaryna hukuk-maslahat, maglumat-usulyýet we beýleki kömekleri berýär;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň okuwyny guraýar, olaryň kämil iş tejribesini  ýaýradýar;

         - iş berijiler, hojalyk edaralary  bilen bilelikde kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalary we olaryň maşgala agzalary üçin sagaldyş, sport we medeni-köpçülik çärelerini geçirýär;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň işgärlerini we işewürlerini höweslendirmek we sylaglamak barada karar kabul edýär.       

        

         42. Pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklarynyň  etrapdaky, şäherdäki,etrap hukukly şäherdäki ilkinji guramalarynyň işini utgaşdyrmak maksady bilen, degişli kärdeşler arkalaşygynyň ilkinji guramalarynyň başlyklarynyň  geňeşi döredilip bilner.

         Geňeşe  ýa  ilkinji guramalaryň  goşýan paýlarynyň  hasabyna  hak alýan,
ýa-da jemgyýetçilik başlangyçlaryndaky başlygy ýolbaşçylyk edýär.

         Bu geňeşler hakynda Düzgünnamany Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Geňeşi tassyklaýar.

 

VII.  Türkmenistanyň kärdeşler arkalaşyklarynyň çäk birleşmeleri

 

         43. Kärdeşler arkalaşyklarynyň çäkdäki ilkinji guramalarynyň işini utgaşdyrmak hem-de Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we dolandyryjy edaralary bilen hyzmatdaşlyk  etmegi üçin, Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Geňeşiniň karary bilen TKAMM-yň degişli  çäkdäki  wekilçilikli  edarasy  bolan kärdeşler arkalaşyklarynyň etrap, şäher, etrap hukukly şäher,welaýat birleşikleri döredilýär.

         Kärdeşler arkalaşyklarynyň çäk birleşmeleri hakynda Düzgünnamany TKAMM-yň Geňeşi tassyklaýar.

         Kärdeşler arkalaşyklarynyň çäk birleşmeleriniň işine başlyk, onuň ýok wagtynda bolsa başlygyňorunbasary ýolbaşçylyk  edýär.

         Çäk birleşmesiniň başlygy we onuň orunbasary Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň  Başlygynyň  buýrugy  bilen wezipä bellenilýär we wezipeden boşadylýar.

 

         44. Kärdeşler arkalaşyklarynyň çäk birleşmesi kärdeşler arkalaşyklarynyň umumy wezipelerinden we ygtyýarlyklaryndan başga-da:

         - ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we dolandyryjy edaralarda, iş berijileriň öňünde kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalarynyň, ilkinji guramalarynyň we Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň bähbitlerine wekilçilik edýär;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalyk tölegleriniň gelşine, olary geçirmegiň bellenen tertibiniň berjaý edilişine gözegçiligi amala aşyrýar;            

         - işgärleriň zähmet şertleri, durmuş kepillikleri we ýeňillikleri babatda ýerli häkimiýet we dolandyryş edaralary bilen hyzmatdaşlygy guraýar we degişli çäk ylalaşyklaryny baglaşýar, olaryň ýerine ýetirilişine gözegçiligi amala aşyrýar;

         -kärhanalarda köpçülikleýin şertnamalaryň baglaşylmagyna ýardam berýär, zähmet kanunçylygynyň ýerine ýetirilişine jemgyýetçilik gözegçiligini amala aşyrýar;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň okuwyny guraýar, olaryň kämil iş tejribesini  ýaýradýar;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalaryna hukuk-maslahat, maglumat-usulyýet we beýleki kömekleri berýär;

         - kärdeşler    arkalaşyklarynyň    işgärlerini  we  işewürlerini   höweslendirmek   we sylaglamak  barada karar kabul edýär;

         - şu Tertipnama we kärdeşler arkalaşyklarynyň Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň kararlaryna laýyklykda beýleki  wezipeleri ýerine ýetirýär.    

 

         45. Kärdeşler arkalaşyklarynyň ählihalk sala salşyklara, Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Mejlisiniň  deputatlarynyň, halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň saýlawlaryna gatnaşmak, şeýle hem kärdeşler
arkalaşyklarynyň umumy ähmiýetli meselelerine garamak üçin kärdeşler arkalaşyklarynyň etrap, şäher, etrap hukukly şäher we  welaýat  birleşmelerinde  kärdeşler arkalaşyklarynyň degişli çäk birleşmeleriniň saýlawly guramanyň hukugyndaky Geňeşleri döredilýär.

         Şu Geňeşler hakynda Düzgünnamany TKAMM-yň Geňeşi tassyklaýar.

 

VIII. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyňýokary ýolbaşçy edaralary

 

         46. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň ýokary ýolbaşçy edarasy bolan gurultaý Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezi tarapyndan bäş ýylda bir gezek çagyrylýar. Gurultaýy çagyrmak we onda garaljak meseleler barada gurultaýa azyndan iki aý galanda habar berilýär.

         TKAMM, zerur bolanda, şeýle hem kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalarynyň ondan bir böleginiň ýazmaça talap etmegi bilen Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň nobatdan daşary gurultaýyny çagyryp biler.

 

         47. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň gurultaýy:

         -   Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň we  Merkezi derňew toparynyň  hasabatlaryny diňleýär;

         -   Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň işiniň ileri tutulýan ugurlaryny we wezipelerini kesgitleýär;

- Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezini, onuň Başlygyny we Başlygyň orunbasaryny(orunbasarlaryny) saýlaýar;

         -  TKA-nyň Merkezi derňew toparyny we onuň başlygyny saýlaýar;

         - Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Tertipnamasyny we Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Merkezi derňew topary hakynda Düzgünnamany tassyklaýar;

         - Tertipnama  üýtgetmeler  we  goşmaçalar girizýär. Tertipnama üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakyndaky karar gurultaýa gatnaşýan wekilleriň dörtden üçüsiniň sesiniň köplügi bilen kabul edilýär.

        

         48. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezi Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň ýerine ýetiriji  saýlawly  edarasydyr, kärdeşler arkalaşyklarynyň ähli guramalary we edaralary babatda ýokary ýolbaşçy saýlawly edaradyr.

 

         49. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezi kärdeşler arkalaşyklarynyň umumy wezipelerinden we ygtyýarlyklaryndan  başga-da:        

         - Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň adyndan ýokary döwlet häkimiýet we dolandyryş  edaralaryna,  iş berijilere kärdeşler  arkalaşyklarynyň    agzalarynyň, zähmetkeşleriň bähbitlerini berjaý etmek bilen bagly teklipleri girizýär;

         - Türkmenistanyň  kanunlaryna  laýyklykda  kärdeşler  arkalaşyklarynyň  ählihalk  sala salşyklary geçirmäge, Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlarynyň, halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň saýlawlaryna gatnaşmak boýunça işlerini guraýar;

         - Türkmenistanyň  Kärdeşler arkalaşyklarynyň býujetini döredýär we ony, şeýle  hem Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň döredýän serişdeler gaznasyny dolandyrýar;

         - Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň, onuň garamagyndaky kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň, welaýat birleşmeleriniň girdejileriniň we çykdajylarynyň  ýyllyk  meýilnamasyny tassyklaýar, olaryň ýerine ýetirilişi barada hasabatlara seredýär;

         - kärdeşler  arkalaşyklarynyň komitetleriniň zähmet hak alýan başlyklarynyň we buhgalterleriniň wezipesini girizmegiň ýa-da başga işden boşadylmadyk işgäre goşmaça hak tölemegiň möçberini, şeýle hem şu maksatlar üçin kärdeşler arkalaşyklarynyň agzalyk töleglerini çykdajy etmegiň tertibini kesgitleýär;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň pudaklaýyn we çäk gurluşlaryny döretmegiň, üýtgetmegiň we ýatyrmagyň meselelerini çözýär;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň edaralarynyň, olaryň garamagyndaky kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň gurluşyny, işgärleriniň wezipe zähmet haklarynyň ülňülerini tassyklaýar;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň we edaralarynyň, şeýle hem olaryň garamagyndaky edaralaryň we guramalaryň şu Tertipnama, Türkmenistanyň

kanunlaryna gapma-garşy gelýän kararlaryny ýatyrýar;

         - kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalaryna hukuk-maslahat, maglumat-usulyýet we beýleki kömekleri berýär, umumy arkalaşyk çärelerini geçirýär, kärdeşler arkalaşyklarynyň işewirleriniň  we işgärleriniň okuwyny guraýar;

         - öz işleri barada kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalaryna we edaralaryna yzygiderli habar berýär;

         - zerur bolanda, Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň mejlislerinde Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Tertipnamasyna, Maksatnamasyna üýtgetmeler hem goşmaçalar girizýär we soňra gurultaýda tassykladýar;

- şu Tertipnamanyň  kadalaryny  we  düzgünlerini ulanmak boýunça gutarnykly düşündiriş berýär;

         -  Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň metbugat neşirini döredip we çap edip bilýär;

         - Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň  daşary ýurtlaryň  kärdeşler arkalaşyklarynyň merkezleri we kärdeşler arkalaşyklarynyň halkara birleşikleri bilen özara gatnaşyklary baradaky meselelerine seredýär we olary çözýär;                                               - şu Tertipnamadan we Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň maksatnamalaryndan, Türkmenistanyň kanunçylygyndan  gelip çykýan beýleki wezipeleri ýerine ýetirýär.

 

         50. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezi öz mejlisleriniň aralygyndaky döwürde wezipelerini  ýerine ýetirmek we işe ýolbaşçylyk etmek üçin, TKAMM-yň Başlygyndan, onuň orunbasaryndan (orunbasarlaryndan) we beýleki agzalaryndan ybarat düzümde öz Geňeşini saýlaýar.

         Geňeş  Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň öňünde hasabatlydyr.

         TürkmenistanyňKärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Geňeşiniň we  edarasynyň Iş tertibi Milli merkeziň Geňeşi  tarapyndan  tassyklanan  Düzgünnamada   kesgitlenilýär.

        

         51. Geňeşiň agzalarynyň arasynda ol ýa-da beýleki mesele boýunça karar kabul etmäge päsgelçilik döredýän pikir çaprazlygy ýüze çykanda, ol kärdeşler arkalaşyklarynyň Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň mejlisiniň garamagyna berilýär.

 

         52. Türkmenistanyň  Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Başlygy Milli merkeziň, onuň Geňeşiniň we edarasynyň işine ýolbaşçylyk edýär.  Onuň ýok wagty bu wezipeleri TKAMM-yň Başlygynyň  orunbasary ýerine ýetirýär.        

         Başlyk, onuň orunbasarlary kanun çykaryjy we ýerine ýetiriji häkimiýet edaralarda, iş berijileriň öňünde, beýleki jemgyýetçilik guramalarynda Türkmenistanyň Kärdeşler  arkalaşyklarynyň  hukuklaryna  we bähbitlerine wekilçilik edýärler.

 

         53. Gurultaýyň arasyndaky döwürde TKAMM-yň Başlygyny, onuň orunbasarlaryny möhletinden öň işden boşatmak baradaky mesele  Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň agzalarynyň azyndan 1/3 (üçden biriniň) talaby boýunça goýlup bilner. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň mejlisine gatnaşýan agzalaryň azyndan 2/3 (üçden ikisi) ses beren bolsa,  bu baradaky karar kabul edilen hasaplanylýar.

 

54. TKAMM-yň Başlygyny, onuň orunbasarlaryny öz islegleri boýunça işden boşatmak baradaky karary Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Geňeşi kabul edýär. Şu ýagdaýda olaryň saýlawlary Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň mejlisinde geçirilýär.

        

55. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň mejlisleri onuň Geňeşiniň karary bilen zerur bolanda, ýöne ýylda azyndan bir gezek ýa-da Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň  agzalarynyň azyndan 1/3 (üçden biriniň) talap etmegi boýunça geçirilýär.

 

IX. Kärdeşler arkalaşyklarynyň serişdeleri we emlägi

 

         56. Kärdeşler arkalaşyklarynyň serişdeleri we emlägi öz agzalarynyň giriş we agzalyk töleglerinden, meýletin gatançlardan we haýyr-yhsan pullaryndan, önümçilik, hojalyk we neşirýat işlerinden girýän girdejilerden we kanun tarapyndan gadagan edilmedik beýleki düşewüntlerden döredilýär.

 

         57. Giriş we agzalyk tölegleri aýlyk zähmet hakynyň, girdejiniň ýüzden bir bölegi möçberinde tölenýär. Kärdeşler arkalaşyklarynyň wagtlaýyn  işlemeýän we talyp hak almaýan agzalary agzalyk töleglerinden boşadylýarlar.

 

         58. Kärdeşler  arkalaşyklarynyň   ilkinji  guramalary  ýokarky guramalarynyň öz tertipnamalaýyn wezipelerini  ýerine ýetirmek üçin alyp barýan işlerine agzalyk tölegleriň umumy jeminden azyndan ýüzden 40 bölegini geçirýärler.

         Kärdeşler  arkalaşyklarynyň  agzalyk tölegleriniň tölenilişiniň  we  geçirilişiniň tertibini, şol sanda Milli merkeziň, kärdeşler arkalaşyklarynyň çäk birleşmeleriniň işine geçirilýän  serişdeleriň  möçberini  Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň Geňeşi belleýär.

         Zerurlyk bolan aýratyn ýagdaýlarda kärdeşler arkalaşyklarynyň uly  maksatnamalaryny durmuşa geçirmeklige kärdeşler arkalaşyklarynyň býujetindäki  serişdeleri jemlemek maksady bilen, TKAMM agzalyk töleglerini geçirmegiň  wagtlaýyn tertibine we möçberine täzeden garap biler.

 

         59. Türkmenistanyň  kanunlaryna  laýyklykda  kärdeşler  arkalaşyklary özlerine degişli emläge we pul serişdelerine eýeçilik edýärler, olary ulanýarlar we olara ygtyýar edýärler.

         Kärdeşler arkalaşyklarynyň emlägi olaryň we olaryň garamagyndaky kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň ähli enjamlary, serişdeleri we ulag serişdeleri bilen bilelikde hasabynda durýan binalardan we desgalardan ybaratdyr.

 

         60. Kärdeşler arkalaşyklarynyň eýeçiligi bütewidir we bölünmezdir.  Oňa eýeçilik etmegiň, ony  ulanmagyň we oňa ygtyýar etmegiň tertibini Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezi kesgitleýär.

         Kärdeşler arkalaşyklarynyň serişdeleri  we emlägi Türkmenistanyň kanunlarynda  göz  öňünde  tutulandakydan başga  ýagdaýlarda  eýeçiliginden alnyp bilinmez.

 

         61. Kärdeşler  arkalaşyklary  öz  Tertipnamasynda  göz öňünde tutulan wezipelerini ýerine ýetirmek maksady bilen, Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenen tertipde kärhanalary we hojalyk hasaplaşygyndaky guramalary döredip bilerler.

        

62.Kärdeşler  arkalaşyklarynyň  ilkinji  guramalarynyň  we  çäk birleşmeleriniň maliýe işlerine kärdeşler  arkalaşyklarynyň degişli derňew toparlary we kärdeşler arkalaşyklarynyň  ýokarky edaralarynyň  maliýe  gulluklary  tarapyndan gözegçilik edilýär.

         Derňew toparlary  öz  işlerinde  Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Merkezi derňew topary hakynda hem-de kärdeşler arkalaşyklarynyň çäkbirleşmeleriniň we ilkinji guramalarynyň derňew toparlary hakynda Düzgünnamalardan ugur alýarlar.

 

X. Ýuridik şahs hökmünde kärdeşler  arkalaşyklarynyň guramalarynyň we edaralarynyň hukuklary

 

         63. Ýuridik şahs hökmünde kärdeşler arkalaşyklarynyň guramalarynyň we edaralarynyň hukuklary şu Tertipnamadan gelip çykýar.

         Kärdeşler arkalaşyklarynyň Tertipnamasy kanunda göz öňünde tutulan tertipde bellige alynýar.

         Şu Tertipnama kärdeşler arkalaşyklarynyň  ilkinji guramalary, çäk birleşmeleri, pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklary, Mili merkez üçin ýeke-täk kadalaşdyryjy resminamadyr.

        

64. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkezi, kärdeşler arkalaşyklarynyň çäk birleşmeleri, ilkinji guramalary we komitetleri, pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklarynyň etrapdaky, şäherdäki ilkinji guramalaryň başlyklarynyň  geňeşleri, kärdeşler arkalaşyklarynyň garamagyndaky kärhanalar,  edaralar  we  guramalar ýuridik tarapdyr, olaryň öz möhürleri, möhürçeleri, burç basmasy, atlary iş kagyzlary we blanklarda hasaplaşyk hasaplary bardyr.

Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Milli merkeziniň, çäk birleşmeleriniň, pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklarynyň Geňeşleriniň, pudaklaýyn kärdeşler arkalaşyklaryň etrapdaky, şäherdäki ilkinji guramalarynyň başlyklarynyň geňeşleriniň, kärdeşler arkalaşyklarynyň garamagyndaky kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň ady ýazylan hem-de Tertipnamanyň 6-njy bendinde bellenen Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň emblemasynyň şekili ýerleşdirilen tegelek möhürleri bardyr.

ХI. Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyňişiniň bes edilmegi

 

         65. Türkmenistanyň  Kärdeşler  arkalaşyklarynyň işi Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň gurultaýynyň  karary bilen, Kärdeşler  arkalaşyklarynyň çäk birleşmeleriniň işi Türkmenistanyň Kärdeşler  arkalaşyklarynyň Milli mereziniň Geňeşiniň karary, Türkmenistanyň pudaklaýyn kärdeşler arkalaşygynyň işi bolsa onuň konferensiýasynyň karary bilen bes edilip bilner. Gurultaýa we konferensiýa saýlanan wekilleriň azyndan 2/3 (üçden ikisi) gatnaşan bolsa, kärdeşler arkalaşyklarynyň  gurultaýlary, konferensiýalary ygtyýarly hasap edilýär.  Ygtyýarly hasap edilen gurultaýa, konferensiýa gatnaşan wekilleriň azyndan 2/3 (üçden ikisi)  ses beren bolsa, karar kabul edilen hasaplanýar.

         Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň  işi bes edilen ýagdaýynda, olaryň serişdeleri we emlägi gurultaýyň kesgitlän maksatlary üçin ulanylýar.

         Türkmenistanyň Kärdeşler  arkalaşyklarynyň işi Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda hem bes edilip bilner.   

 

 

 

         Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklary 1995-nji ýylyň 28-nji aprelinde Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan döwlet bellige alyndy.

         Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň üýtgetmeler girizlen Tertipnamasy 2014-nji ýylyň 24-nji iýulynda Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan döwlet bellige alyndy.

         Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň üýtgetmeler girizlen Tertipnamasy 2018-nji ýylyň 2-nji fewralynda Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan döwlet bellige alyndy we oňa bellige alnandygy barada 0033 belgili şahadatnama berildi.